Auteur: Gijs Bruggink
Bio composieten
Bio composieten hebben met hun veelzijdigheid en vormbaarheid een belangrijke plek binnen de categorie biobased materialen. Een natuurlijk alternatief voor hout biedt de ontwerper meer variëteit in materiaal en dus in creatieve vrijheid. Tijd om eens enkele van deze materialen onder de loep de nemen.
Veelzijdig en vormbaar: innovatieve bio composieten gemaakt van plantaardige restmaterialen vormen steeds vaker een prima alternatief voor hout
Hout zaag je in planken en dan is het klaar voor gebruik. Met veel natuurlijke materialen die prima geschikt zijn voor gebruik in de bouw is dat echter niet het geval. Het samenvoegen van bio materialen tot bio composieten of bio laminaten is daarom erg nuttig. En wanneer het bindmiddel dan ook nog eens op natuurlijke basis is dan beschikken we over een veelzijdig hernieuwbaar materiaal dat op allerlei manieren toegepast kan worden.
Bio laminates
Ontwerpbureau HuisVeendam gebruikt gemodificeerd zetmeel om agrarisch restmaterialen te upgraden naar ‘bio laminates’. Een lange traditie van het gebruik van natuurvezels en aardappelzetmeel in het noorden van het land ging verloren met de komst van olie en synthetische producten. Het bureau laat zien door met moderne technieken zetmeel te modificeren dat deze methodes nog zeer actueel kunnen zijn. HuisVeendam gebruikt als grondstof plantvezels die niet in de voedingsmiddelen gebruikt worden. Dus materialen die als afval beschouwd worden of die geen praktische functie hebben, zoals bijvoorbeeld verschillende soorten gras en stro, resten van knollen en naalden van coniferen.
De biologische restmaterialen worden uitgestrooid over een laag lijm gemaakt van aardappelzetmeel die al dan niet verstevigd is met een juten mat, afhankelijk van de toepassing van het product. Dit geheel wordt vervolgens geperst waarna het te drogen wordt gelegd. Tijdens het droogproces dat meer dan een maand kan duren sluiten de zetmeel moleculen zich en hardt het materiaal uit waardoor het meer waterbestendig en krasvast wordt. Een productieproces waar weinig energie bij verbruikt wordt en amper CO2 wordt uitgestoten. Sterker nog, door plantmateriaal te gebruiken in een gebouw wordt juist CO2 aan de atmosfeer onttrokken en opgeslagen.
Ceranex
Novalignum uit Zevenbergen werd geïnspireerd door het natuurlijke versteningsproces van hout. Nu maken ze Ceranex, platen gemaakt van vezels van aubergine planten en plantaardig restmateriaal uit de bos- en tuinbouw platen die als gevelbekleding worden toegepast. De plantvezels worden samen met een biologische vloeistof en een poeder met mineralen ‘versteend’ tot volledig composteerbare maar weerbestendige tegels.
Eco-board
Eco-board wordt gemaakt van de strohalmen die overblijven na het oogsten van graan. Deze worden met verbruik van weinig energie geperst tot platen die op allerlei manieren toegepast kunnen worden in een gebouw. Bijvoorbeeld als onderplaat voor wandbekleding of in meubilair. Zo zijn in enkele van onze projecten keukenblokken uit Eco-board geplaatst. Eco-board bestaat voor 3% uit het synthetisch bindmiddel MDI waardoor we het materiaal niet als 100% biobased kunnen beschouwen. Maar als men kijkt naar de vergelijkbare massaal toegepaste spaanderplaat producten dan bevatten deze 15%-20% van de formaldehyde bevattende kunsthars UF. Met het alternatief Eco-board wordt dus een grote stap in de goede richting gezet.
Complementair in plaats van concurrerend
Een belangrijk aspect van al deze materialen is dat ze qua grondstoffen niet concurreren met de productie van voedingsmiddelen. Ze gebruiken verschillende delen van de plant die op hetzelfde stuk grond verbouwd wordt. Een niet te onderschatten kenmerk gelet op de alsmaar verschuivende verhouding tussen bevolkingsgroei en beschikbare grond. Overigens zijn dit bij lange na niet de enige interessante bio composieten. Er zijn talrijke andere voorbeelden die even veelzijdig zijn.
Helaas worden er ten behoeve van de marketing ook de nodige producten met het label ‘biobased’ gepresenteerd waarbij dan in de kleine lettertjes te lezen is dat er toch nog een flinke hoeveelheid toevoegingen in zitten. Aan deze interessante bio composieten te zien is de biobased revolutie duidelijk in volle gang maar het blijft wel zaak om ieder innovatief materiaal met een kritische blik te bekijken.
Bronnen: Materia.nl, Huisveendam.nl, Novalignum.nl en Eco-boards.eu
Raab Karcher Woonmagazine – ORGA: vanzelfsprekend ecologisch en biobased bouwen
Steeds vaker wordt er bij de bouw van woningen of kantoren rekening gehouden met de keuze voor goede materialen. Duurzaamheid, het hoort helemaal in deze tijd. Voor ir. Daan Bruggink, eigenaar van ORGA architect uit Nijmegen, is ecologisch bouwen echter altijd al een vanzelf-sprekendheid geweest.
Lees het volledige artikel hieronder of download het artikel als PDF.
December 2014
2014_12_08-Raab-Karcher-WoonmagazineBoerderij van Natuurmonumenten
Natuurmonumenten is eigenaar van een 19e eeuwse boerderij genaamd Klein Mesham, gelegen aan de rand van landgoed Hackfort. Dit gemeentelijk monument wordt op duurzame wijze verbouwd waarbij ORGA architect zorgt voor ecologisch advies en het ontwerp van de verbouwing.
Door historische gebouwen duurzaam te herbestemmen blijven ze behouden en kunnen ze op een moderne manier gebruikt worden
Een duurzame restauratie van een oud gebouw begint altijd met een bouwhistorisch onderzoek waarbij de culturele waarde van de locatie wordt vastgesteld. In dit project werd het onderzoek uitgevoerd door bureau De Fabryck uit Utrecht. In een dergelijk onderzoek worden alle elementen op de locatie gedateerd zodat duidelijk word wat nu oorspronkelijk (historisch) is en wat eventueel in latere perioden is toegevoegd. Zo werd bijvoorbeeld duidelijk dat de boerderij en het bakhuisje gebouwd zijn rond 1844 en de stal pas na 1950.
Leren knikker
Bij de inventarisatie van de locatie vonden we deze afdruk. Een mooi stukje tastbare geschiedenis Je ziet meteen een beeld voor je van een paar jongens die stiekem binnen een leren knikker rondtrappen als pa en ma niet thuis zijn.
Zorgvuldige ingrepen
Als eenmaal de historische waarde van het gebouw aangeduid is dan weten we ook welke ingrepen gedaan kunnen worden bij de restauratie zonder de dat deze waarde aangetast wordt. In Klein Mesham bevinden zich bijvoorbeeld nog de oorspronkelijke muren en dakconstructie. Nu is het bij een duurzame restauratie natuurlijk wel de bedoeling om het energieverbruik laag te houden. Een houtskelet voorzetwand opgevuld met houtvezel isolatiemateriaal biedt een degelijke isolatielaag zonder de muur te beschadigen.
Lokaal hout
Hetzelfde isolatiemateriaal wordt gebruikt om het dak te isoleren. De kozijnen zijn over de jaren zozeer beschadigd door weer en wind dat ze vervangen moesten worden. De nieuwe kozijnen zijn gemaakt uit hout van Natuurmonumenten zelf en zorgen voor een sterk verbeterde tochtdichting. Voor al het hout dat gebruikt wordt in het project geldt dat het afkomstig is uit lokale houtwinning van Natuurmonumenten zelf: de vloeren, de trap, de wand- en dakbekleding, enz. De nieuwe keuken die is ingebouwd bestaat uit Ecoboard, een plaat die geperst wordt uit plantaardig restmateriaal zoals stro en riet en een natuurlijk bindmiddel.
Houtstook
Voor verwarming van het interieur zorgt een efficiënt systeem van vloerverwarming dat gevoed wordt door een kachel in het bakhuisje waarin houtpellets gestookt worden. Zo krijgt het bakhuisje een nuttige functie en wordt er in het hoofdgebouw ruimte bespaard omdat er geen stookkamer voor de kachel hoeft te worden ingericht.
Grote interesse
De ecologische restauratie zal gaan resulteren in een rustieke huurwoning tussen de weilanden rond Vorden waarin comfort, gezond wonen en historie samenkomen. Het lijkt erop dat Natuurmonumenten geen probleem zal hebben om bewoners te vinden want er hebben zich inmiddels meer dan 80 mensen gemeld die er begin 2015 in willen trekken.
ArchitectuurNL – Groene bouwketen
Als modern ecologisch architectenbureau liep ORGA architect uit Nijmegen steeds tegen de traditionele bouwsector aan. ‘Er waren vaak problemen op het gebied van samenwerking, materiaal en klantvriendelijkheid’. Sinds april vorig jaar is ORGA bouw een feit, een biobased bouwbedrijf geïnitieerd door ORGA architect uit Nijmegen. Het is de eerste stap in de realisatie van de Groene Bouwketen, een concept waarin alle ketenpartners biobased worden opgeleid en transparant samenwerken.
Lees het volledige artikel hieronder of download het artikel als PDF.
Oktober 2014
2014_10_01-ArchitectuurNL-Groene-bouwketenBouwwereld – Tandarts werkt biobased
In de ecologisch gebouwde tandartsenpraktijk in Middenmeer is veel met biobased materialen gewerkt om een gezond binnenklimaat te garanderen. Dampopen is het credo van architect Daan Bruggink en dat kan alleen met isolatiematerialen van natuurlijke oorsprong.
Lees het volledige artikel hieronder of download het artikel als PDF.
Oktober 2014
2014_10_01-Bouwwereld-Tandarts-werkt-biobasedDe ‘healing environment’ van Mondzorg Middenmeer
Gijs en Iris van Mondzorg Middenmeer vertellen het Nederlandse Tandartsenblad over hun ervaringen in de nieuwe ecologische tandartspraktijk, een ontwerp van Daan Bruggink. Het nieuwe ecologische gebouw met dampopen gevel draagt bij aan de ‘healing environment’ en bevordert de ervaring en het herstel van de patiënt.
September 2014
Beukenrode in dagblad Trouw
Het duurzaam restaureren van rijksmonument Beukenrode is in volle gang. Er is niet alleen in de monumentenwereld veel interesse voor de toekomstbewuste opknapbeurt van het Jachthuis maar ook in de media. Zo kwam dagblad Trouw onlangs een bezoek brengen aan de werkzaamheden in Doorn.
Journalisten van Trouw kregen een rondleiding op landgoed Beukenrode wat resulteerde in een geslaagd artikel over de restauratie
Kijk,” zegt architect Daan Bruggink. Hij staat bij de hoofdingang van het Jachthuis op landgoed Beukenrode in Doorn en wijst naar een druiper op de muur, onder de pas geverfde daklijst. “Met synthetische verf zou die druiper niet zijn ontstaan. Maar dit landhuis wordt ecologisch gerestaureerd en dan zijn synthetische verven uit den boze.”
De eerste fase van de werkzaamheden is in volle gang. Zo wordt al het houtwerk van een nieuwe, natuurlijke verflaag voorzien. Kozijnen, deurposten en ook de houten decoraties aan de gevel zien er dan weer uit alsof ze net zijn aangebracht in plaats van meer dan een eeuw geleden.
“Toen Daan in het huis rondliep en enthousiast werd toen hij de dikke gietijzeren historische radiatoren zag en de antieke schuiframen, dacht ik: ik geloof in die jongen,” zegt Cees Otto vergenoegd. Hij is de voorzitter van de stichting die Beukenrode beheert. “We hebben er eerder een traditioneel architect bij gehad en die zei over die radiatoren: ‘weg ermee’. We boren gaten in de muur en leggen een warme-lucht installatie aan’. Boren in de muren van een monument! Dat willen we natuurlijk niet.”
Het artikel gaat in op het constante zoeken naar balans tussen het behouden van de historische waarde en de behoefte aan ingrepen die er voor zorgen dat het monumentale gebouw behouden nog lang mee zal gaan. En de manier waarop low tech oplossingen voor een grote sprong voorwaarts in de energiezuinigheid kunnen zorgen.
“We hebben een ecologisch onderzoek laten doen op het landgoed”, vertelt manager Peter van Doorn, waardoor we nu ook weten welke flora en fauna we hier eigenlijk beheren. Dat er vleermuizen waren, wisten we. Dat kun je ook zien aan de poepstreepjes op de muren. Maar dat hier wel zes soorten rondvliegen, wisten we eerder niet.”
Idealiter krijgt ook het prachtige omliggende gebied met veel bos, uitgestrekte weides en sfeervolle lanen een ecologisch bewuste behandeling. Dan zou pas echt oorspronkelijke relatie tussen de gebruikers van het Jachthuis Beukenrode en de natuur van het landgoed Beukenrode weer in volle glorie hersteld zijn.
Tandarts Gijs groeide uit zijn huidige praktijk en wilde zijn patiënten in de toekomst in een gezonde en natuurlijke omgeving behandelen. ORGA architect ontwierp voor hem een biobased tandartspraktijk en inmiddels is dit vernieuwende praktijkgebouw volop in gebruik.
Duurzaamheid en de beleving van de patiënt waren de uitgangspunten voor het ontwerp van de biobased tandartspraktijk
Healing environment
De nieuwe tandartspraktijk Mondzorg Middenmeer is een ecologisch gebouw, opgebouwd uit natuurlijke en biobased materialen. Dit is onmiddellijk voelbaar als je binnenkomt aan het frisse interieur en de lichte geur van hout. De kerngedachte achter het ontwerp is het creëren van een ‘healing environment’. In deze denkwijze wordt genezen breder getrokken dan puur het behandelproces. Het idee is om patiënten in een natuurlijke en gezonde omgeving met levend groen en natuurlijk licht te behandelen zodat het herstelproces voorspoediger verloopt. Ons ontwerp en de bouwmethode gehanteerd door ORGA bouw op basis van natuurlijke materialen past uitstekend in deze integrale medische aanpak.
Hout in de hoofdrol
De structuur wordt gedragen door massieve spanten van Nederlands lariks hout uit de bossen van Staatsbosbeheer. Het gebouw is verder opgetrokken in vuren houtskeletbouw en geïsoleerd met houtvezel isolatie, wat het gebouw een Rc van 6,5 geeft. Het plafond is afgewerkt met vuren planken die een lichte graywash hebben gekregen en de opvallende strook waarin de behandelkamers zich bevinden is bekleed met inlands grenen. Al het gebruikte hout heeft een FSC keurmerk of gelijkwaardig.
Overal daglicht
Vanaf de eerste streep die bij het ontwerpen op papier werd gezet is er nagedacht over de lichtinval. De positieve werking die uitgaat van natuurlijk licht is een belangrijke element in de ‘healing environment’. Door het strategisch plaatsen van ramen in het dak en de wanden heeft daglicht toegang tot iedere ruimte van de praktijk. Door het gebouw vanaf het begin speciaal zo te ontwerpen en doelbewust te oriënteren kan optimaal gebruik worden gemaakt van het natuurlijke licht van de zon. Met hoge ramen aan de zuidkant kan het daglicht tot diep in het gebouw doordringen en wordt het interieur in de wintermaanden gratis opgewarmd.
Sedum en hemelwater
Een groen dak staat niet alleen mooi maar de turflaag met sedumplantjes zorgt tevens voor een natuurlijke hemelwaterafvoer. De traditionele grijze regenpijp is op een creatieve manier vervangen door een robuuste ketting. Het water ‘kleeft’ als het ware aan de ronde vormen van de schakels en wordt zo rechtstreeks de bodem in geleid.
‘Green from top to bottom’
Waar het gebouw zich aan de zuidkant volledig open stelt is de noordzijde met de personeelsingang grotendeels gesloten. Het sedumdak loopt naadloos over in een groene muur, die op zijn buurt weer overgaat in de groene beplanting rond het gebouw. De groene muur bestaat uit een combinatie van klimoppen en wingerds. Sommigen bloeien in de zomer of worden in de herfst oranjerood. Anderen zijn het hele jaar door groen. Zo verandert deze muur van planten in de loop van de seizoenen van uiterlijk.
Modern en ecologisch
In deze moderne ecologische tandartspraktijk worden vloeien low tech bouwmethoden en high tech apparatuur samen. Met overvloedig daglicht en natuurlijke bouwmaterialen is een zo gezond en aangenaam mogelijke omgeving te gecreëerd voor patiënten en personeel.