Nu de duurzame en circulaire maatschappelijke ontwikkelingen erom vragen, zien we de opkomst van houtbouw. Termen als ‘de houten eeuw’ schudt natuurlijk de traditionele betonjongens wakker en we zien de diverse discussies ontstaan. Als houtarchitect leg ik graag nog een keer uit waarom hout het uiteindelijk toch echt gaat winnen!
door Daan Bruggink
Door grondstoffenvraagstukken, klimaatverandering en stikstofproblematiek stijgt de interesse in houtbouw. Dat is niet voor niets natuurlijk, want houtbouw geeft juist antwoord op die vraagstukken. Daarnaast zie je dat de traditionele bouwsystemen een beetje in paniek raken en een ‘tegenoffensief’ beginnen. Met je vinger naar de andere kant wijzen is een mooi voorbeeld van strubbelingen van traditionele bouwjongens.
Het is altijd verdacht als een tegenoffensief te verdedigend overkomt: we zijn wel goed hoor, echt waar… Oprecht goede materialen of producten hoeven zich nooit verdedigend op te stellen, hun goede aspecten uitleggen is voldoende. Het vergelijk tussen hout en beton is dan ook een verloren discussie voor de laatste (dat weten ze zelf stiekem ook, hoor). Er stond een prachtig artikel van Maikel Kuijpers over beton op de site van De Correspondent. Die wil ik graag aanhalen, Kuijpers is zo welwillend om beton de nekslag te geven. En dat artikel staat boordevol bronvermeldingen.
Pantheon
Beton bestaat uit 60 tot 75% zand en grind, 15 tot 20% water en 10 tot 15% cement. Betonbouwers noemen graag de voordelen: een betonnen huis blijft koel in de zomer en warm in de winter. Beton is eenvoudig en goedkoop: zand en grind zijn voorradig is het motto, cement kost 10 per kilo. Met beton bouw je bovendien voor de eeuwigheid, kijk immers maar naar het Pantheon in Rome. Met 43 meter doorsnee nog altijd de grootste koepel van niet-gewapend beton ter wereld. Beton is verreweg het meest gebruikte bouwmateriaal en het lijkt of je er alles mee kon, getuige de diverse architectonische hoogstandjes die we kennen. So far, so good…
Maar daarbij houdt het dan ook op. Er zijn milieutechnische problemen met iedere grondstof die voor beton gebruikt wordt: er is een groot tekort aan zand, de productie van staal voor de wapening is een van de meest vervuilende industrieën en de productie van cement is zowaar nog erger.
9% van het wereldwijde industriële waterverbruik (ofwel 1,7 procent van ons totale waterverbruik) wordt opgeslokt door de cementindustrie. Je moet kalksteen verhitten tot 1500 graden Celsius, wat grote hoeveelheden CO2 produceert: iedere 1000 kilo cement veroorzaakt 822 kilo CO2, mede daardoor is de betonindustrie verantwoordelijk voor 8% van de mondiale CO2-uitstoot.
Even ter vergelijking dan maar: 2 m3 vurenhout weegt tussen de 920 kg en 1.200 kg en legt 1.244 kg CO2 vast. Dat is dus een verschil van 2.066 kg CO2 die we langdurig opslaan. Hout heeft bovendien geen andere grondstoffen nodig zoals zand of grind. Stranden kunnen dan op hun plek blijven en het grind in de rivierbodem.
Maar het wordt nog interessanter, want wat schrijft Kuijpers: langzamerhand beginnen de betonnen gebouwen af te brokkelen. In plaats van bouwen voor de eeuwigheid, is het wapeningsstaal het Zwaard van Damocles. De wapening van ijzer of staal roest namelijk, ook als het ín beton zit, het bekende betonrot. Doe je niets, dan gaat gewapend beton maar 30 tot 50 jaar mee. Het onderhoud kost dan ook nog vele malen de kosten van de originele bouw. In de VS zijn grote problemen met bruggen, dammen, dijken, scholen, vliegvelden en afvalwaterfaciliteiten. Onderhoud is onbetaalbaar. Dat belooft wat voor China over een jaar of tien… In Europa hebben we het al gezien met de Morandi-brug in Genua.
Stappen
Enfin, de betonindustrie maakt wel ergens stappen, denk aan voorbeelden van het beton terugbrengen naar de grondstoffen: cement, zand en grind, waar je vervolgens mee kan doen wat op dat moment in de tijd nodig is. Maar daar moet je overigens wel eerst het bouwwerk voor slopen…. Ook zijn ze, onder het mom dat ze afval als grondstof gebruiken, bezig met het terugbrengen van hun uitstoot door efficiënter brandstofgebruik en het gebruik van vliegas (uit de steenkoolindustrie) en hoogovenslak (ijzerindustrie). Niet helemaal een goed verhaal, zeg maar: restproducten gebruiken van andere vervuilende industrieën die we liever zien verdwijnen.
Beter zou zijn om te proberen de wapening te vervangen door koolstofvezel (of natuurlijke vezels) of echt goed naar de Romeinen te kijken en portlandcement vervangen voor hun bindmiddel: puzzolaan (vulkanische as) en veel minder kalk. Kuijpers schrijft dat daar de laatste paar jaar veel onderzoek naar is gedaan. Zelfs in zout zeewater staan de fundamenten van de havens daarvan immers nog steeds overeind na 2.000 jaar. Dat staat dan even los van de vraag of je wilt dat bouwwerken zo lang blijven staan… Bouwen voor de eeuwigheid is alles behalve circulair natuurlijk…
Een interessante ontdekking in het Romeinse cement is dat de vulkanische as het mineraal phillipsiet blijkt te bevatten. In contact met zeewater ontstaat een chemische reactie en vormt er een nieuw, zeldzaam mineraal: tobermoriet. Langzaam groeien er lange, platte kristallen die het beton bij elkaar houden en tegelijkertijd wat flexibiliteit geven. Niet alleen wordt het beton inderdaad met de dag sterker, het is een natuurlijke variant van wapening!
Onderhoud
Natuurlijk dienen houten gebouwen ook onderhouden te worden, echter een dergelijke desastreuze afbrokkeling, onomkeerbaar en onbetaalbaar omdat het van binnenuit komt, kan bij houtbouw geen sprake zijn. Houtbouw is losmaakbaar en flexibel. Bovendien is de grondstof hout ook nog eens teruggegroeid, waar bij zand, grind en kalk natuurlijk geen sprake van is. Voor nieuwe havens of in de wegenbouw is houtbouw misschien niet de beste oplossing, maar laten we eens beginnen met alle woning- en utiliteitsbouw tot vier á vijf lagen.
Welzijnsgevoel
Als laatste nog een argument waar de betonjongens heimelijk stil over blijven: de biophilic-aspecten. Hoe meer natuurlijke aspecten we integreren in onze gebouwde omgeving, hoe prettiger wij ons voelen: hoger welzijnsgevoel, betere presteren, minder ziek, gelukkiger en gezonder. Houtbouw verbetert het binnenklimaat door haar vocht- en warmteregulerende eigenschappen, het verbetert op natuurlijke wijze de luchtkwaliteit binnenshuis vanwege de hypoallergene eigenschappen, de natuurlijke geur werkt rustgevend, het is van nature geluiddempend en het biedt uitstekende ruisbeheersing. Blootstelling van de mens aan hout binnenshuis heeft rechtstreeks verband met positieve psychofysiologische reacties. Niemand wordt gestrest van een bos!
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Cobouw.nl
Heeft u plannen voor een bouwproject en wilt u meer weten over de verschillende houtbouwmethoden? We denken graag met u mee.
Aarzel niet om contact met ons op te nemen met uw vragen. We bieden met plezier even wat uitleg over onze aanpak en waar voor uw project mogelijkheden liggen.
Bel ons op 024 6636354, stuur een mail naar info@orga-architect.nl of gebruik het onderstaande contactformulier!