Ècht circulair bouwen = biobased bouwen

De gemiddelde economie in de 20ste eeuw was grotendeels lineair. Van grondstoffen maakt men een product dat vervolgens na gebruik wordt weggegooid. Een lijnrecht verhaal met een begin en een einde. Het resultaat was echter steeds schaarsere grondstoffen en een steeds grotere afvalberg. In de circulaire economie verandert deze lijn in een cirkel door het aanwenden van hergroeibare grondstoffen en het hergebruik van fossiele grondstoffen. Circulair bouwen betekent dus bouwen met biobased materialen die relatief snel terug groeien, met hout als voornaamste voorbeeld.

ORGA architect - circulaire architect 01
Het model van de circulaire economie zoals we dat kennen van de Ellen MacArthur Foundation. Voor de technische materialen is nog mijnbouw nodig van fossiele grondstoffen (bovenin rood omcirkeld). Beide cycli leveren afval op (onderin rood omcirkeld) met één belangrijk onderscheid: biologische materialen kunnen vaak gewoon terug de natuur in en terwijl technische materialen op de afvalberg belanden.

Het idee van de circulaire economie heeft wortels in de Cradle2cradle gedachte en is verder uitgewerkt door de Ellen MacArthur Foundation. De economie zou moeten bestaan uit twee kringlopen: een biologische en een technische kringloop. Binnen de biologische kringloop worden producten gemaakt van natuurlijke hergroeibare grondstoffen. Deze producten kunnen na gebruik gewoon weer de natuur in. Voor producten in de technische kringloop geldt dit niet. Deze zijn gemaakt van de steeds schaarser wordende fossiele grondstoffen. Ze zouden daarom zo ontworpen moeten worden dat ze lang meegaan en keer op keer hergebruikt kunnen worden.

Circulair bouwen - ORGA architect
Links de wegwerpmaatschappij, rechts de circulaire economie. De technische cyclus kent nog steeds aanvoer en afvoer van fossiele grondstoffen. De natuurlijke, biobased cyclus niet.

Circulair ontwerpbureau

Architectenbureau ORGA van architect Daan Bruggink is sinds de oprichting in 2007 volledig gericht op circulair bouwen. Wij gebruiken in alle ontwerpen voornamelijk natuurlijke materialen zoals hout, vlas, leem, enz. Voornaamste reden is hergroeibaarheid. De materialen waar het gebouw van gemaakt wordt groeien (soms in veelvoud) terug tijdens de levensduur van dat gebouw.

Bij het ontwerpen letten we scherp gelet op de losmaakbaarheid en leggen we precies vastgelegd waar in het gebouw welke materialen zijn aangebracht. Zo zorgen we ervoor dat materialen bij sloop met precisie terug gewonnen kunnen worden. En uiteindelijk beschikken we dan na de levensduur van een gebouw niet alleen over nieuwe terug gegroeide materialen maar ook over een berg herbruikbare materialen. Dubbele winst, zeker als je erbij bedenkt dat in beide stapels natuurlijke materialen grote hoeveelheden CO2 is opgenomen uit de atmosfeer!


“Circulair bouwen doen we met biobased, hergroeibare materialen aangevuld met materialen die voortkomen uit hergebruik”


Project Natuurlijk circulair

Circulair bouwen was het uitgangspunt voor het ontwerp van dit project: hergebruik van bestaande materialen, aangevuld met biobased materialen en zelfvoorzienendheid. De basis voor het gebouw bestaat uit twaalf overbodig geworden units, jarenlang gebruikt als tijdelijke polikliniek voor een ziekenhuis in Gouda. Het stalen frame, de golfplaten daken, de betonnen geïsoleerde vloer zijn allen intact gehouden en vormen een onderdeel van de architectuur. De units rusten op een fundering van hergebruikte legio betonblokken, waardoor er geen nieuw beton nodig was. De grondstoffen in het gebouw zijn óf natuurlijk óf hergebruikt. Daardoor past het gebouw voor 100% in de circulaire economie.

Natuurlijk Circulair pakte tweemaal zilver tijdens de uitreiking van de Nijmeegse Architecuurprijs 2019, zowel in de categorie Duurzaamheid als bij de Publieksprijs.

Drie principes van circulair ontwerpen

Er zijn drie aspecten te onderscheiden die de basis vormen van circulariteit in de bebouwde omgeving:

1 – Zuivere materialen

Door het zuiver houden van materialen kunnen ze volledig in de biologische kringloop blijven. Cradle2cradle heeft daar een hele mooie voorzet voor gegeven en veel mensen geïnspireerd. Er worden dan ook diverse initiatieven genomen op het gebied van circulariteit van grondstoffen. En dan bedoel we niet zozeer recyclen, een van de meest misbruikte termen om een soort circulariteit mee te suggereren. Een excuusterm om niet echt na te hoeven denken of echt anders te gaan produceren. Hoe zuiverder en beter losmaakbaar een materiaal of product wordt toegepast, hoe beter het weer hergebruikt kan worden in een nieuw gebouw.

2 – Paspoort voor gebouwen

Voor een circulair gebruik van grondstoffen moeten we wel weten waar de materialen zitten. Alleen dan is het mogelijk om ze met precisie weer uit een gebouw te halen en weer opnieuw te gebruiken. Een van de ontwikkelingen die daar een grote rol in zal hebben is het gebouwenpaspoort of materialenpaspoort. In zo’n bestand worden de typen, hoeveelheden en plaats van de materialen in een gebouw vastgelegd voor de levensduur van een gebouw. Organisaties als Madaster en DGBC (BREEAM.nl) zijn volop bezig om dergelijke tools te optimaliseren.

Dat dit een waardevol middel is voor het circulair bouwen is duidelijk maar we hebben het hier wel over erg lange termijnen. Vraag is hoe we daar mee omgaan. Hoe garandeer je dat de geregistreerde materialen over 50+ jaar ook daadwerkelijk weer teruggewonnen worden? Blijft het paspoort wel up-to-date bij verbouwingen, faillissementen of verkoop? Is de dan tientallen jaren oude data bruikbaar voor de software van de toekomst? Het paspoort is een uitstekende duurzame insteek, mits het volop wordt doorontwikkeld.

3 – Van gebruik naar bezit

Producenten leveren niet langer een product, maar de prestatie dat een product levert. Je koop niet een LED lamp, maar het licht dat de lamp levert. De lamp zelf blijft het eigendom van de producent. Het is in diens eigen (financieel belang) dat het product goed werkt en lang mee gaat. Onderhoud, reparatie of vervanging komt immers voor diens rekening.

Als we dit principe doortrekken naar circulair bouwen dan blijven de materialen en onderdelen in een gebouw eigendom van de producenten zodat deze verantwoordelijkheid blijft houden voor kwaliteit en hergebruik. Feitelijk is de gebruiker namelijk vooral geïnteresseerd in ‘prestatie’ van het gebouw en de installaties, hij hoeft ze niet per sé te bezitten. Producenten kunnen door het omschakelen naar deze circulaire werkwijze verspilling terugdringen en de stijgende kosten van schaarse grondstoffen compenseren.

Orga Architect Circulair Bouwen Gemeentewerf Nieuwkoop 001
Voor de gemeente Nieuwkoop hebben we een circulaire gemeentewerf ontworpen. De grote variatie aan biobased en hergebruikte materialen die gebruikt zijn in het houten gebouw worden nauwkeurig vastgelegd in een materialenpaspoort.

Andere ontwikkelingen

Het hoeft bij circulair bouwen niet altijd om nieuwbouw te gaan! Ook het hergebruiken van bestaande gebouwen voor een sluit prima bij aan bij circulair bouwen. Een oud gebouw transformeren naar een hedendaagse functie verbruikt altijd minder energie en veroorzaakt minder CO2 uitstoot dan slopen en nieuwbouw. En door met natuurlijke materialen te restaureren of renoveren maak je ook meteen ook een grote sprong in de energieprestaties.

Verder is het interessant om te zien dat door de steeds betere ontwikkeling van innovatieve biobased materialen, de rol van materialen uit de technische cirkel steeds vaker kan worden overgenomen door materialen uit de biologische cirkel. Het uitdijen van de natuurlijke cyclus gepaard met een krimpende technische cyclus vormt een essentiële ontwikkeling richting een duurzame toekomst op de lange termijn.

Als voorzitter van de adviescommissie Nieuwbouw en Renovatie bij de Dutch Green Building Council en duurzaamheid keurmerk BREEAM.NL werkt Daan Bruggink op nationaal niveau aan het bevorderen van biobased en circulair bouwen. De projecten van zijn bureau ORGA worden vanwege het verantwoorde materiaalgebruik vaak aangehaald als goede voorbeelden van duurzame architectuur.

Heeft u plannen voor het realiseren van een circulair gebouw of wilt u graag meer weten? Geen probleem om even mee te denken!

Aarzel niet om contact met ons op te nemen met uw vragen. We bieden met plezier even wat uitleg over waar u allemaal aan moet denken bij het circulair bouwen van uw project. Bel ons op 024 6636354, stuur een mail naar info@orga-architect.nl of gebruik het onderstaande contactformulier!

    Dit formulier wordt beschermd door Google reCAPTCHA Privacybeleid en
    Servicevoorwaarden zijn van toepassing.