Bouwgewassen zijn onmisbaar om te voldoen aan de grote vraag naar biobased materialen in een duurzaam Nederland. De laatste decennia vonden houtbouw, natuurlijke materialen en biobased architectuur al geleidelijk aan ingang in de Nederlandse bouwwereld en pioniers realiseerden de eerste moderne ecologische gebouwen. De laatste jaren lijkt er echter een versnelling en schaalvergroting plaats te vinden, aangevuurd door de klimaatverandering.
door Gijs Bruggink
Inmiddels zijn de duurzaam denkende partijen in de bouwsector er wel uit: biobased bouwen is de toekomst. We zien steeds meer gebouwen uit natuurlijke materialen verschijnen en grote traditionele bouwbedrijven komen met biobased woonconcepten en houtbouwfabrieken. We vragen steeds minder OF het biobased moet en steeds meer HOE. Waar halen we bijvoorbeeld de grondstoffen vandaan?
Nederland geen houtland?
Idealiter halen we deze uit eigen land. Maar het gemiddelde biobased gebouw bestaat vaak nog grotendeels uit hout. En laat het Nederlandse landschap nu niet erg geschikt zijn om op grote schaal hout te produceren. Ter illustratie: de bossen van Staatsbosbeheer leveren slechts 10% van het hout dat we in Nederland gebruiken. De hoofdoorzaak is geografisch: er is veel grond nodig voor duurzame bosbouw percelen die jaar in jaar uit hout kunnen leveren. En grond is in ons kleine landje nu eenmaal schaars, en dus duur. Wanneer dan je toch een beschikbaar stuk land vindt en het gaat aanwenden voor bosbouw krijg je te maken met een enorme waardevermindering waardoor het hele plan economisch praktisch onhaalbaar wordt. Bovendien zoeken we in het biobased bouwen nu een oplossing voor de actuele klimaatproblemen en duurt het, afgezien van enkele snelgroeiende houtsoorten, enkele tientallen jaren voordat een nieuw bos zover gegroeid is dat het hout produceert waarmee we kunnen bouwen.
Boeren-evolutie
Tegelijkertijd zitten we met een landbouwsector die door het klimaat (o.a. de stikstofcrisis) wordt gedwongen om over te gaan tot landbouwmethoden met minder uitstoot en minder schade aan de biodiversiteit, onder andere door weg te bewegen van intensieve veeteelt. Het telen van bouwgewassen biedt echter nieuwe perspectieven voor Nederlandse boeren. Weilanden waar voorheen het vee liep te grazen kunnen in de toekomst aangewend worden voor andere doeleinden. Hetzelfde geldt voor land waar momenteel nog grote hoeveelheden gras en maïs op worden verbouwd voor gebruik als veevoer. Bouwgewassen kunnen gebruikt worden voor de lokale productie van isolatiematerialen, plaatmateriaal en interieurafwerking en zo geïmporteerde houtproducten vervangen. Het weinige hout uit eigen land en het hout dat we importeren kunnen we dan constructief en hoogwaardig gebruiken en voor het isoleren en afwerken kunnen we volledig vertrouwen op lokaal geproduceerde biobased producten.
Gunstig op zoveel manieren
De manieren waarop de biobased transitie de natuur en de samenleving ten goede komt zijn talrijk. Schenk nog wat koffie in en ga er even voor zitten want de lijst pluspunten mag er zijn.
We gaan op grote schaal koolstof opslaan in onze gebouwen wat de CO2 in de atmosfeer zal reduceren, zogenaamde ‘construction stored carbon’ of CSC. De komende jaren zullen er meer manieren komen waarop koolstof opslag geldwaarde krijgt, zoals in de vorm van ‘carbon credits’. Het eerste voorbeeld uit de praktijk is er al met het bedrijf Hempflax, dat carbon credits kan verhandelen op basis van hun hennepteelt. Heel interessant natuurlijk voor het verdienmodel van boerenbedrijven. Daarnaast zal de toepassing van biobased materialen in de bouw andere materialen met een veel grotere CO2 voetafdruk verdringen en zo dus indirect de CO2 uitstoot van de bouwindustrie verminderen.
Hoewel de productie van de meeste biobased materialen geleidelijk aan ontwikkeld en opgeschaald zal moeten worden is biobased isolatie bijvoorbeeld relatief makkelijk te industrialiseren als de aanvoer van grondstof eenmaal op gang komt. De lokale grondstoffen en eenvoudige productie leiden tevens tot snelle levering en gunstige prijzen. Tevens zorgt het lokaal verbouwen, produceren en verkopen van de grondstoffen en producten voor versterking van de plaatselijke en regionale economie.
Natuurlijke bouwmaterialen resulteren niet alleen in een gezondere omgeving om in te wonen of werken maar zijn ook een stuk vriendelijker om mee te werken. Zo bieden we werknemers op de bouwplaats gezondere omstandigheden om in te werken. Natuurlijke isolatie snijd en plaats je gewoon met de blote handen terwijl je voor het werken met glaswol een volledige pak met filtermasker aan moet om huid- en longirritatie te voorkomen.
Zoals de grafiek van het RIVM laat zien is de totale landbouw verantwoordelijk voor 60% van de stikstofuitstoot in NL waarvan zo’n 80% voor rekening komt van de veehouderij. Een boerensector die overgaat van intensieve veeteelt naar het biodivers telen van gewassen zal aanzienlijk minder schadelijke emissies hebben. Niet alleen wordt de uitstoot van stikstofgassen als NOx en NH3 (ammoniak) gereduceerd maar ook broeikasgassen CO2 en CH4 (methaan).
Een diverse teelt van bouwgewassen met meng- en wisselculturen biedt een beter alternatief voor de sterk van bemesting (stikstof) en pesticiden afhankelijke monocultuur die in de huidige akkerbouw domineert. Door de biodiversiteit terug te laten keren op de akkers kunnen alle (micro)organismen weer hun werk doen en herstelt de bodem z’n natuurlijke veerkracht en rijkdom aan voedingstoffen. Tevens bieden we zo de biodiversiteit op grotere schaal de kans om zich te herstellen.
Zo’n transitie heeft dus een heleboel positieve gevolgen maar we mogen niet vergeten dat het voor de veeboer een complexe en kostbare overstap zal zijn, die de aard van het bedrijf volledig omgooit. Het omschakelen vraagt een flinke mindshift van een veeboer die er niet voor niks voor gekozen heeft om met dieren te werken in plaats van akkerbouw. De veeboeren die de overstap wagen verdienen dan ook waardering en ondersteuning vanuit maatschappij en overheid.
Eerste stappen
In ons werkgebied komen we het laatste jaar gelukkig veel initiatieven tegen van mensen die net als wij heil zien in het telen van bouwgewassen. Zo schreef de Rijksbouwmeester een prijsvraag uit voor een stedenbouwkundig plan voor Oirschot genaamd ‘Een nieuwe bouwcultuur’, bedoeld om het biobased en natuurinclusief bouwen te stimuleren. Volgens het College van Rijksadviseurs is er een sleutelrol weggelegd voor de inzet van biobased bouwmaterialen zoals hout, hennep, vlas, lisdodde, bamboe, stro en zeewier.
In een team met naast ORGA o.a. stedenbouwkundig bureau De Urbanisten en de landschapsarchitecten van Copijn werd het plan ‘Nieuwe Oogst’ ontwikkeld waarin het typerende ‘kamerlandschap’ rond Oirschot productief wordt gemaakt voor de biobased bouwcultuur. Een deel van het bouwmateriaal voor de nieuwe woningen wordt lokaal verbouwd en geoogst op een manier die bijdraagt aan de biodiversiteit en een gezonde bodem. De visie en realiseerbaarheid van ‘Nieuwe Oogst’ sprak de jury erg aan en het plan werd tot winnaar uitgeroepen. De eerste stappen richting praktische uitvoering worden momenteel gezet!
Veel boeren bewegen niet graag weg van voedselgewassen. Ze aarzelen om in het telen van bouwgewassen te stappen zolang niet duidelijk is of er voldoende afzet is en de opbrengsten voldoende zijn. De sector kan wel wat aanmoediging gebruiken en gelukkig ziet de overheid in het biobased bouwen oplossingen voor de stikstofcrisis en bredere klimaatproblemen. Zo liet het ministerie van BZK de bureau’s Boom Landscape en De Natuurverdubbelaars onderzoeken wat bouwgewassen kunnen betekenen voor de Nederlandse samenleving en economie. In hun rapport zijn een aantal mooie casestudies te vinden voor plattelandsgebieden in Zuid-Holland, Flevoland en Utrecht.
Zelf zijn we met ORGA een van de initiatiefnemers voor een biobased keten voor natuurlijke isolatie op basis van lokaal verbouwde vezelgewassen. Samen met de coöperatie Land van Ons, burgerboerderij De Biesterhof, transitiebureau Squarewise en de Hogeschool van Amsterdam worden momenteel de eerste onderzoeks- en subsidietrajecten opgestart voor het eerste pilotproject in Millingen. Met deze keten willen we de boeren die overwegen bouwgewassen te gaan telen meer zekerheid bieden dat ze de opbrengst van hun oogst ook kwijt kunnen en zo de drempel naar een biobased transitie verlagen.
Op politiek vlak oefent de Gideon beweging de laatste jaren druk uit om vooral op korte termijn verandering te krijgen bij een overheid die toch vooral een afwachtende houding aanneemt. Samen met DGBC werd recent het manifest 2.0 ‘Bouwen binnen de grenzen van onze planeet’ gelanceerd. Dit is gericht op het structureel verbeteren van het Milieuprestatie-stelsel met een MPG berekening die biobased materialen eerlijker meeneemt en het instellen van een Carbon Budget voor de bouwsector.
Het moet toch anders kunnen
Als je al die pluspunten die hierboven werden genoemd zo leest dringt zich eigenlijk de vraag op ‘Waarom doen we dit niet al lang?’ Het is volstrekt onlogisch dat de overheid momenteel miljoenen betaalt aan multinationals om CO 2 af te zuigen op industrieterreinen, het over land en zee vervoert en kilometers diep onder de zeebodem opslaat. Terwijl met hetzelfde geld CO 2 op een natuurlijke manier kan worden opgeslagen in onze gebouwen en meteen de, in ruw water verkerende, boerensector een duw in de rug kan krijgen richting een gezonde en duurzame bedrijfsvoering.
De biobased transitie biedt een mooi uitweg voor een reeks actuele economische en klimaatproblemen. De hoop is dan ook groot dat deze ontwikkeling zich doorzet en daadwerkelijk een duurzame revolutie ontketent. De kracht zit vooral in het alternatieve verdienmodel voor boerenbedrijven die hen realistische economische perspectieven in het vooruitzicht stelt. Door open te staan voor verandering en deze kansen aan te grijpen, zoals een aantal jonge boeren op het moment al doet, ligt er een mooie toekomst in het verschiet voor zowel de boer als de bouw.
De illustratie boven het artikel is gemaakt door A2 studio
Bronnen
- RIVM over stikstof
- Rabobank over telen vezelgewassen
- Stikstof uitstoot landbouw
- Lezingen door Jan Willem van de Groep
- Prijsvraag Rijksbouwmeester
- Bouwgewassen rapport BZK
- Gideon Manifest 2.0
Heeft u plannen voor een bouwproject en wilt u meer weten over de manier waarop wij biobased bouwen? We denken graag met u mee.
Aarzel niet om contact met ons op te nemen met uw vragen. We bieden met plezier even wat uitleg over onze aanpak en waar voor uw project mogelijkheden liggen.
Bel ons op 024 6636354, stuur een mail naar info@orga-architect.nl of gebruik het onderstaande contactformulier!