Zorginstelling Aveleijn is voornemens om in Wierden een biofilische woonzorgvoorziening te realiseren met 32 wooneenheden voor de begeleiding van volwassenen met een (lichte) verstandelijke beperking. De basis van het ontwerp wordt gevormd door 40 bouwstenen uit het Aveleijn woonconcept die vervolgens door ORGA verder zijn uitgewerkt met natuurlijk principes en biobased bouwmethoden om er vervolgens een gebouw mee te vormen. Naast de woningen zal het complex gaan beschikken over gemeenschappelijke huiskamers, personeelsruimtes en multifunctionele ruimtes voor recreatie en dagbesteding.
De locatie is een ca. 7300 m2 groot glooiend perceel en laat zich kenmerken door de vele bomen. Er staan onder andere twee monumentale beuken die het karakter van de locatie bepalen en de toegangspoort vormen tot het terrein. Een andere karakteristiek factor is het hoogteverschil op de kavel wat met zich meebrengt dat bijzondere aandacht geschonken gaat worden aan de waterberging op het perceel.
De band met de omliggende natuur opzoeken is het hoofduitgangspunt van het ontwerp voor de nieuwbouw. Om die reden geeft het ontwerp het gebouw een alzijdig karakter en gaan binnenruimtes op allerlei manieren de relatie aan met het omringende groen. De verschillende openingen van het gebouw zijn als entrees vormgegeven met transparante gevels van maaiveld tot daklijn. De paden van de omliggende parksetting lopen door in een open ‘groene kamer’ in het hart van het interieur.
Uiteraard wordt er in een gebouw van dit type veel aandacht besteed aan gezondheidsaspecten. Via het aanbrengen van verschillende biofilische attributen wordt een ‘healing environment’ gecreëerd met een schoon binnenklimaat, heldere door daglicht verlichte ruimtes, rustgevende groen- en kunstelementen. Opdrachtgever en ontwerpers waren het al eens dat het omliggende park evenzeer als woonomgeving moet worden gezien als het interieur van het gebouw. Een natuurlijke geheel van binnen en buiten, gunstig voor het welzijn van zowel de bewoners als het personeel.
Projectteam:
Projectarchitecten: Steven van Leeuwen, Daan Bruggink, Lex van Ewijk
Het ontwerp voor basisschool De Verwondering wint dit jaar niet één, maar twee Stephen Kellert Biophilic Design Awards! Uit de vijf finalisten koos een internationale jury van experts op het gebied van biophilic design uit o.a. de VS, Groot Britannië en Italië op 24 april ons gebouw ontwerp als winnaar van de Europese categorie. En daar bleef het niet bij, want een week later tijdens de Living Future 23 conferentie werd bekend dat we ook de hoofd award hebben gewonnen! We delen deze met het Marion Fire Station van OPN Architects.
Bekijk de video van de winnende inzending
De juryvoorzitter zei het volgende: “Biophilic design works on many different levels in De Verwondering. The building offers a very holistic and immersive experience of nature and is very integrated in the landscape. We can see the diversity of nature reflected into the space of the building. Also, the project is strongly related to the location, allowing culture and nature to merge in its design.”
De jury vroeg zich hardop af: ‘What if every school was like this? This project really goes above and beyond, particularly when it comes to cultivating biophilic values in the next generation, with the building itself as a teaching tool. The project promotes the adoption of biophilic design and inspires people with that ‘wow experience’ that biophilic design can provide. It also promotes the concept of ‘biophilia for all’, as it engages students, teachers, families and neighbors and is a great example for the entire community. Biophilic design is about creating an ongoing experience of nature in a space. In this project people can do that in multiple ways and at any time throughout the day, the week and the year.’
We delen de global award overigens met OPN Architects, die met het Marion Fire Station biophilic design gebruiken om de effecten van stress en trauma bij nooddiensten te verminderen.
De Stephen Kellert Biophilic Design Award (SKBDA) is een jaarlijkse prijs die wordt uitgereikt door het International Living Future Institute in de VS, bekend van de Living Building Challenge en de Rode Lijst van giftige materialen. Vanwege de enorme opkomst van biophilic design zijn er naast de global award nieuwe categorieën toegevoegd: Europese projecten, Australische projecten en de Biophilic City Award voor stedenbouwkundige plannen. Het was niet de eerste keer dat we meedoen. In 2021 haalden ons ontwerp voor een tandartspraktijk in Noord-Holland al de finale voor global award vanwege de eenvoudige maar efficiënte wijze waarop natuurlijke connecties hadden aangebracht om een rustgevende zorgomgeving te creëren.
Uiteraard zijn we enorme trots op deze award als teken van waardering voor onze ontwerpvisie, maar we beseffen ook dat gebouwen maken een teamsport is. Zonder de onderstaande leden van het team van dit project was dit resultaat niet mogelijk geweest:
Projectteam
Opdrachtgever: Gemeente Almere en Prisma
Architecten: Daan Bruggink, Guus Degen, Aafke van Dijk
Het kavel voor het nieuwe hoofdkantoor van TOS ligt op een fraaie plek in het gebied wat wordt aangeduid als de ‘brug’ tussen de stad Rotterdam en het havengebied. Omdat de plek een focuspunt vormt van zichtlijnen vanaf de Nieuwe Maas, de stad en vanuit de Robbenoordse haven vraagt het om een gebouw met uitstraling. Hoewel we nog in een vroege fase van de planvorming zitten zijn is het wensenpakket inmiddels uitgewerkt en gevisualiseerd in een eerste schetsontwerp.
Het trapsgewijze gebouw heeft tussen 2 en 6 lagen en geeft daardoor ruimte en licht aan het zicht op de rivier. De ronde hoeken creëren een iconisch gevormd gebouw geïnspireerd op scheepsvormen, met heldere opbouw en heldere vormen, strak gedetailleerd. Rustige natuurlijke kleuren ondersteunen de uitstraling. Het nieuwe gebouw van TOS maakt een aansluiting op de wandelpromenade en creëert extra ruimte voor openheid en groen.
De hoge duurzaamheidsambities van TOS komen tot uiting in een uitgebreide verzameling van maatregelen die tevens zorgen voor een klimaatadaptief gebouw. De bovenstaande graphic laat zien hoe we voornemens zijn deze ambities te realiseren bekeken vanuit verschillende invalshoeken: klimaat, de gebruiker en de materialisering.
Projectteam:
Projectarchitecten: Aafke van Dijk, Daan Bruggink, Lex van Ewijk
“Van historicus tot vertaler tot bureau coördinator bij een ecologisch architectenbureau. Mijn werk bij ORGA is veelzijdig en gevarieerd: coördineren van de ontwerpteams, onderzoek doen naar biobased materialen, visualisaties maken en artikels schrijven over tal van onderwerpen op het gebied van natuurlijke architectuur. Biobased bouwen en biofilisch ontwerpen is enorm in ontwikkeling en wat een constante uitdaging vormt voor mij en het bureau om mee te evolueren. En zo heb ik het graag, houd je scherp!”
Gijs Bruggink werkt bij ORGA als chef de bureau en doet onderzoek naar biofilisch ontwerpen en natuurlijk bouwen. Vanuit zijn achtergrond als historicus legt hij graag verbanden tussen de duurzame ontwikkelingen in grote lijn en de innovatieve bouwprojecten waar hij dagelijks mee in contact komt.
De CPO Elzendal bestaat uit een gevarieerde groep mensen: starters, alleenstaanden, gezinnen en ouderen die met elkaar gemeen hebben dat ze duurzame en sociale woonomgeving willen creëren. Het kavel in Nijmegen-Oost dat de gemeente beschikbaar stelde past perfect bij hun wensen en samen met hen wisten we de bieding te winnen. Het houten wooncomplex zal 22 woningen omvatten waarvan 4 grondgebonden woningen direct aan de Elzenstraat en daarachter nog een tweetal blokken met 18 appartementen.
Straatbeeld van het wooncomplex Elzendal met het houten trappenhuis (Illustratie door ORGA architect)
De verschillende bouwvolumes laten zich lezen als één geheel. De gebruike materialen zijn voornamelijk verschillende verduurzaamde houtsoorten aangevuld met baksteen om aan de eisen voor het straatbeeld te voldoen. Vanaf de Elzenstraat naar het binnenterrein worden de gebouwen “warmer en zachter”. Aan de binnentuin overheerst hout en groen. Het terugstaande transparante entreegebouw laat vanaf de straatkant al iets doorschemeren van die zachtere achterzijde. Door onderdelen dezelfde detaillering en kleurgebruik te geven wordt uniformiteit aan het geheel gegeven. Op het achterterrein bevindt zich een semi-ondergrondse gemeenschappelijke ruimte die zich voegt in het glooiende landschap van de zo typische Nijmeegse stuwwal. De terugspringende gevels met groen overgroeide pergola’s aan de tuinzijde van de appartementen benadrukken de glooiing van het landschap.
Rondom het wooncomplex ligt een natuurtuin die de bewoners met elkaar delen (Illustratie door ORGA architect)
De boom- en struikrijke tuin wordt het groene hart van het hele terrein waar alle bewoners op uitkijken en via paadjes naar toe kunnen lopen. Er komen geen auto’s en fietsen zodat kinderen er veilig kunnen rondstruinen. De gebouwen krijgen diverse groene gevels en op de daken gaan we variëren met biodiverse inheemse planten, een groen en bruin /puin dak en een daktuin op de gemeenschappelijke ruimte met hoger groen zoals kruiden, dwergheesters en struiken. De basis van het tuinontwerp is een natuurlijke inrichting met ruigere grasvegetatie en overgangen naar bloemrijk grasland en vogelbosjes met natuurlijke inheemse beplanting. Delen ervan worden niet ingericht maar laten we zelf ontstaan.
De Rijksbouwmeester schreef een prijsvraag uit voor een stedenbouwkundig plan voor Oirschot genaamd ‘Een nieuwe bouwcultuur’, bedoeld om het biobased en natuurinclusief bouwen te stimuleren. Volgens het College van Rijksadviseurs is er een sleutelrol weggelegd voor de inzet van biobased bouwmaterialen zoals hout, hennep, vlas, lisdodde, bamboe, stro en zeewier.
In een team met naast ORGA o.a. stedenbouwkundig bureau De Urbanisten en de landschapsarchitecten van Copijn werd het plan ‘Nieuwe Oogst’ ontwikkeld waarin het typerende ‘kamerlandschap’ rond Oirschot productief wordt gemaakt voor de biobased bouwcultuur. Een deel van het bouwmateriaal voor de nieuwe woningen wordt lokaal verbouwd en geoogst op een manier die bijdraagt aan de biodiversiteit en een gezonde bodem. Uit de 70+ inzendingen die aanvankelijk deelnamen werd ‘Nieuwe Oogst’ en twee andere plannen geselecteerd en de tijd gegund om het in nader detail uit te werken. En uiteindelijk werd ‘Nieuwe Oogst’ op 6 oktober tot winnaar uitgeroepen!
Impressie van het stedenbouwkundig- en landschapsplan voor het gebied De Kemmel bij Oirschot (Illustratie door De Urbanisten)
De jury sprak van een ‘sterke, integrale inzending met een overtuigende inclusieve benadering. De ontwerpers van het winnende plan Nieuwe Oogst willen cultuur en natuur opnieuw in harmonie brengen. We achten de kans op realisatie van dit plan het grootst en hebben hoge verwachtingen van de beleving en de educatieve werking die ervan uit kan gaan.’
‘Biobased bouwen klinkt misschien voor heel veel mensen futuristisch.’ zegt Wethouder Van de Ven van de gemeente Oirschot. ‘Maar het plan heeft ons, de politiek en de inwoners er denk ik minder angstig voor gemaakt. Het laat heel duidelijk zien wat je vandaag al kunt doen op het gebied van duurzaamheid en milieuverantwoord bouwen.’
Impressie uit het stedenbouwkundig plan ‘Een Nieuwe Oogst’ (Illustratie door A2 studio)
Ons winnende plan voor een biobased woonwijk legt focust op een regeneratief economisch model met oplossingen voor klimaatproblemen rond stikstof en CO2. Het plan stelt boeren een transitie voor naar het telen van vezelgewassen voor gebruik in de bouw en biedt hen zo realistische nieuwe perspectieven. De gemeente Oirschot en ontwikkelaar Kalliste stelden bij de bekendmaking al een vervolgtraject in het vooruitzicht en we kunnen niet wachten om het plan in de praktijk te gaan brengen!
Wonen en bouwen in nauwe band met de natuur. Enkele van de woning typologieën uit het plan ‘Een Nieuwe Oogst’ (Illustratie: ORGA architect).
Het multidisciplinaire team achter ‘Nieuwe Oogst’ bestaat uit:
Stedebouw en architectuur: De Urbanisten, ORGA architect en Level of Detail Architecten
Landschapsarchitectuur en ecologie: Copijn en Atelier Veldwerk
Sociale biotopen: Atelier Veldwerk, Beyond Now en AM
Duurzame businesscase: AM, LoD Architecten, Alba Concepts en De Natuurverdubbelaars
Voor de fauna opvang in het gebied rond Wageningen wordt een state-of-the-art opvangcentrum ontworpen dat nabij landgoed Doorwerth gebouwd zal worden. Initiatiefnemer Gert-Jan Nefkens heeft als doelstelling om de eerste van een nieuwe generatie dierenopvangcentra in Nederland te realiseren. In het complex, gelegen in de natuur aan de rand van de bossen van Doorwerth, worden vogels, zoogdieren en gehouden dieren opgevangen.
Via gespecialiseerde intensive care, herstelafdelingen, binnen- en buitenverblijven worden de dieren voorbereid op een herplaatsing in de natuur. Door het gebouw lopen routes met gespecialiseerde medische trajecten voor de verschillende diersoorten zodat deze specifieke verzorging kunnen krijgen. Naast het gebouw komt een natuurpark met talrijke dierenverblijven waar de dieren in de laatste herstelfase verblijven voordat ze weer uitgezet worden. Daar komt o.a. en een roofvogelverblijf waarin de vogels hun vleugels kunnen uitslaan en een volière met bassin voor de watervogels.
Het project kwam flink in de schijnwerpers te staan als gevolg van de stikstofcrisis. Veel bouwprojecten in de buurt van natuurgebieden komen stil te liggen vanwege de stikstofuitstoot die zij veroorzaken. Wildopvang Avolare ligt midden in Natura2000 gebied maar de bouw kon gewoon doorgaan als een van de weinige projecten in Nederland. De veel lichtere houtbouw methodes, elektrische kranen/transport en een alternatieve organisatie van de bouw zorgen er voor dat het emissiearm gebouwd wordt. De Wildopvang wordt nu overal aangehaald als voorbeeld dat het wel kan, o.a. door het Ministerie van I en W, Nieuwsuur, de Volkskrant en de Dutch Green Building Council. Het feit dat de bouw doorging ondanks de stikstofcrisis was reden voor het NOS journaal om er aandacht aan te besteden.
Het feit dat de bouw doorging ondanks de stikstofcrisis was reden voor het NOS journaal om er aandacht aan te besteden.
Wildopvang Avolare is inmiddels volledig in gebruik en de eerste gekwetste dieren zijn na eerste hulp en herstel weer uitgezet in de natuur. Om de vele verschillende diersoorten uit de bossen van de Veluwe op te kunnen vangen is op het complex er een grote variatie aan verblijven aangelegd: goed afgeschutte hokjes voor de schuwe dieren, een waterbassin voor de watervogels en een langgerekte kooi waar herstellende roofvogels hun vleugels kunnen strekken.
Projectteam:
Opdrachtgever: Gert-Jan Nefkens
Adviseur dierenwelzijn: Thijs Devlin
Architect: Daan Bruggink, Guus Degen en Aafke van Dijk
Landschapsarchitect: Copijn
Aannemer: Bouwbedrijf Van Engen
Constructeur: ABT/Lüning
Installatieadvies: Adek
Bouwadvies: De Bouwadviseur
De impressies zijn gemaakt door Ruben Visser en mogen niet zonder toestemming gebruikt of gereproduceerd worden.
Kinderen groeien tegenwoordig op met TV’s en computerschermen als hun voornaamste venster op de wereld. En dat is problematisch, want zonder natuur in hun omgeving hebben onze toekomstige politici en ingenieurs geen kans om te beseffen hoe belangrijk zij is. En wie gaat er dan zorg dragen voor onze planeet?
Biofilische architectuur streeft er naar om ons meer in contact te brengen met de natuur door het te verweven in onze gebouwde omgeving. En er is geen betere plek om dit te doen dan voor onze jongste generaties. Dat is precies het doel van basisschool De Verwondering in Almere. Niet alleen via hun leerprogramma maar ook door de fysieke omgeving: de binnen- en buitenruimtes van het schoolgebouw.
Kijkend vanuit de wereld van het zich ontwikkelende kind is de school in zijn omgeving geplaatst. In het organisch gevormde alzijdige gebouw kan het kind vanuit zijn veilige klas steeds verder de buitenwereld ontdekken. De leerling ervaart de stad, het weer en een groen natuurlijk speelterrein, van zand, water en bomen. Een organische brug, geïnspireerd door de vormen van de ruggengraat en de ribben verbindt de school met de overkant.
De kleinste eenheid in het ontwerp concept is het klaslokaal, de ecotoop, met kinderen van dezelfde leeftijd. Een cluster met lokalen met toegang naar de centrale ruimte vormen de habitat, met kinderen van aangrenzende leeftijden. Het gebouw in zijn geheel plus de speelplaats vormen het biotoop van de leerlingen.
De natuur is in alles leidend, zo ook in het ruimtelijk ontwerp dat bedacht werd in samenwerking met architect Evert van Kampen van Bladgroen. Het is geïnspireerd door het concept van natuurlijke habitats waarin diersoorten naast elkaar bestaan en gedijen. Het schoolgebouw heeft 14 lokalen verdeeld over drie clusters die zo zijn georiënteerd dat er een grote natuurlijke tussenruimte ontstaat voor centrale gemeenschappelijke functies. Deze ruimte met overvloedig daglicht en groenwanden en tal van flexibele leerplekken biedt plaats voor zowel grote als kleine groepen.
De Verwondering is ook gebouwd ‘van de natuur.’ Het is een hybride houten gebouw: de constructie is deels CLT, deels houtskeletbouw. De materialen die gebruikt zijn voor isolatie, afwerking, vloeren en meubels zijn allemaal van biobased oorsprong. Het gebruik van natuurlijke materialen en texturen in combinatie met de groenwanden geven niet alleen visuele indrukken maar ook het tast- en reukvermogen worden getriggerd wat zorgt voor een multi-zintuiglijke beleving.
De vele verschillende natuurlijke connecties of biofilia zorgen voor gezonde ruimtes die nieuwsgierigheid opwekken en dragen zo bij aan een optimale leeromgeving. Ze gaan spelenderwijs op ontdekking op de speelplaats, kweken daar hun eigen groente en fruit of zorgen zelf voor vissen, cavia’s en de kippen in het buitenlokaal. Op die manier kweekt deze omgeving onder de leerlingen op jonge leeftijd al een bewustzijn van natuurlijke processen en biodiversiteit en merken ze dat je beloond wordt als je de natuur verzorgt en voedt. Zo leren ze een verantwoordelijkheidsgevoel en respect aan voor de natuurlijke wereld die momenteel ontbreekt bij veel volwassenen.
Naast het bijzondere biofilische karakter is het schoolgebouw ook behoorlijk innovatief op het gebied van duurzame prestaties:
Volledig demontabel
Draagkolommen van geschilde boomstammen
Houten kanaalplaatvloeren
Wanden van leemsteen en strobouw
Natuurlijke ventilatie door klimaatluiken en dakluiken
Ondergronds ijsbuffervat voor de warmte en koeling
Energieleverend met een A+++ label
Madaster materialenpaspoort
Frisse scholen B
GPR van 8,8
Sinds de ingebruikname van het gebouw wekt het de nodige aandacht op in de Nederlandse duurzame bouwwereld. Het bureau werd de afgelopen bestookt met aanvragen voor interviews, lezingen en rondleidingen. Zeker toen De Verwondering in 2021 werd uitgeroepen tot het meest duurzame gebouw van Nederland, beloond met de Gouden Kikker.
Gouden Kikker 2021
“De Verwondering is een inspirerend voorbeeld van duurzaam maatschappelijk vastgoed op een zeer hoog niveau en in de breedste zin van het woord. Niet alleen door de keuze van natuurlijke materialen, systemen en bouwmethoden, maar ook door de ontwerpfilosofie. Het project is niet alleen een inspiratie voor de leerlingen én medewerkers van de school, maar ook voor de rest van Nederland.”
Ook over de grenzen komt het project in de schijnwerpers te staan als het de internationale Stephen Kellert Biophilic Design Award wint. ‘What if every school was like this?’ had het expert panel van Living Future Europe zich hardop afgevraagd. Uit de vijf finalisten kozen deze toonaangevende professionals op het gebied van biophilic design uit o.a. de VS, Groot Britannië en Italië het schoolontwerp als winnaar. En daar bleef het niet bij, want een week later tijdens de Living Future 23 conferentie maakte het International Living Future Institute bekend dat we ook de wereldwijde award hadden gewonnen. Een fantastisch compliment en tegelijk een aanmoediging voor ons team om door te gaan met het fuseren van natuur en architectuur. De jury zei het volgende:
Stephen Kellert awards 2023: winner EU and Global category
“Biophilic design works on many different levels in De Verwondering. The building offers a very holistic and immersive experience of nature and is very integrated in the landscape. We can see the diversity of nature reflected into the space of the building. Also, the project is strongly related to the location, allowing culture and nature to merge in its design.”
“This project really goes above and beyond, particularly when it comes to cultivating biophilic values in the next generation, with the building itself as a teaching tool. The project promotes the adoption of biophilic design and inspires people with that ‘wow experience’ that biophilic design can provide. It also promotes the concept of ‘biophilia for all’, as it engages students, teachers, families and neighbors and is a great example for the entire community. Biophilic design is about creating an ongoing experience of nature in a space. In this project people can do that in multiple ways and at any time throughout the day, the week and the year.”
Het filmpje dat een onderdeel vormde van onze winnende inzending voor de Stephen Kellert Biophilic Design Award EU 2023
De Verwondering is een school die mooi oud gaat worden. In de loop der tijd zal het groen en de natuur in en om het gebouw steeds voller en mooier worden en verandert het van uiterlijk met de seizoenen en de jaren. Dit is het eerste voorbeeld van een nieuwe generatie biofilische schoolgebouwen waarin de krachtige stimulans van natuurlijke principes op het leervermogen wordt erkent en benut en we hopen uiteraard dat er nog veel meer van dit soort scholen zullen volgen.
Uiteraard zijn we enorme trots op de awards als teken van waardering voor onze ontwerpvisie, maar we beseffen ook dat gebouwen maken een teamsport is. Zonder de onderstaande leden van het team van dit project was dit resultaat niet mogelijk geweest:
Projectteam
Opdrachtgever: Gemeente Almere en Prisma
Architecten: Daan Bruggink, Guus Degen, Aafke van Dijk
De insteek voor dit particuliere woonproject in Harmelen was om het bestaande, verrommelde boerenerf met een woonhuis en diverse schuren binnen het bestaande bouwvlak te vervangen voor een duurzame ecologische woning met een nieuw bijgebouw. Op de naastgelegen agrarische gronden leggen de opdrachtgevers een groenzone aan passend in het groene hart waarbij de doorkijk en verbinding met het Vijverbos centraal staat.
De langgerekte en lage bestaande woning die de vorm van een varkensschuur had is vervangen voor een speels houten ensemble. Het ontwerp voor deze moderne ecologische woning vormt duidelijk het hoofdgebouw op het terrein. Een van de bestaande stenen bijgebouwen is behouden om ondersteundende functies in onder te brengen en de overige bouwwerken in de vorm van schuren/stallen, overkapping en bijhuis zijn gesloopt.
Het hoofdgebouw bestaat uit meerdere volumes, een hogere volume en een tweetal lagere volume aan de straat- en tuinzijde. Het lagere volume maakt integraal onderdeel uit van het hogere volume; in functie en in esthetica. Deze ruimte is het verlengde van de woonkamer.
Het speelse karakter van de volumes is verstrekt door de gevelafwerking. Verticale geveldelen van diverse breedten in een frisse hout tint zijn gecombineerd met de leien dakafwerking die af en toe doorgetrokken wordt tot maaiveld. Achter de houten omkaderingen van de dakverstekken gaan goten en hemelwaterafvoeren schuil. Simpele raamopeningen geven bijzondere kijkjes en vergezichten op de natuur in de omgeving.
Projectteam:
Projectarchitect: Aafke van Dijk
Opdrachtgever: Corinna & Oscar
Aannemer: Bouwbedrijf Van Engen
Energieadviseur: H2O Installatiegroep
Constructeur: B2CO
Interieurontwerp: Interior People
De foto’s zijn gemaakt door Robert Koelewijn in opdracht van Bouwbedrijf Van Engen.
Bouwgewassen zijn onmisbaar om te voldoen aan de grote vraag naar biobased materialen in een duurzaam Nederland. De laatste decennia vonden houtbouw, natuurlijke materialen en biobased architectuur al geleidelijk aan ingang in de Nederlandse bouwwereld en pioniers realiseerden de eerste moderne ecologische gebouwen. De laatste jaren lijkt er echter een versnelling en schaalvergroting plaats te vinden, aangevuurd door de klimaatverandering.
Inmiddels zijn de duurzaam denkende partijen in de bouwsector er wel uit: biobased bouwen is de toekomst. We zien steeds meer gebouwen uit natuurlijke materialen verschijnen en grote traditionele bouwbedrijven komen met biobased woonconcepten en houtbouwfabrieken. We vragen steeds minder OF het biobased moet en steeds meer HOE. Waar halen we bijvoorbeeld de grondstoffen vandaan?
Nederland geen houtland?
Idealiter halen we deze uit eigen land. Maar het gemiddelde biobased gebouw bestaat vaak nog grotendeels uit hout. En laat het Nederlandse landschap nu niet erg geschikt zijn om op grote schaal hout te produceren. Ter illustratie: de bossen van Staatsbosbeheer leveren slechts 10% van het hout dat we in Nederland gebruiken. De hoofdoorzaak is geografisch: er is veel grond nodig voor duurzame bosbouw percelen die jaar in jaar uit hout kunnen leveren. En grond is in ons kleine landje nu eenmaal schaars, en dus duur. Wanneer dan je toch een beschikbaar stuk land vindt en het gaat aanwenden voor bosbouw krijg je te maken met een enorme waardevermindering waardoor het hele plan economisch praktisch onhaalbaar wordt. Bovendien zoeken we in het biobased bouwen nu een oplossing voor de actuele klimaatproblemen en duurt het, afgezien van enkele snelgroeiende houtsoorten, enkele tientallen jaren voordat een nieuw bos zover gegroeid is dat het hout produceert waarmee we kunnen bouwen.
Boeren-evolutie
Tegelijkertijd zitten we met een landbouwsector die door het klimaat (o.a. de stikstofcrisis) wordt gedwongen om over te gaan tot landbouwmethoden met minder uitstoot en minder schade aan de biodiversiteit, onder andere door weg te bewegen van intensieve veeteelt. Het telen van bouwgewassen biedt echter nieuwe perspectieven voor Nederlandse boeren. Weilanden waar voorheen het vee liep te grazen kunnen in de toekomst aangewend worden voor andere doeleinden. Hetzelfde geldt voor land waar momenteel nog grote hoeveelheden gras en maïs op worden verbouwd voor gebruik als veevoer. Bouwgewassen kunnen gebruikt worden voor de lokale productie van isolatiematerialen, plaatmateriaal en interieurafwerking en zo geïmporteerde houtproducten vervangen. Het weinige hout uit eigen land en het hout dat we importeren kunnen we dan constructief en hoogwaardig gebruiken en voor het isoleren en afwerken kunnen we volledig vertrouwen op lokaal geproduceerde biobased producten.
Bouwgewassen kunnen op veel ondergronden verbouwd worden of het nu akkers met wisselstroken zijn, drasland met riet en lisdodde of stroken met snelgroeiende boomsoorten (Illustratie: ORGA architect)
Gunstig op zoveel manieren
De manieren waarop de biobased transitie de natuur en de samenleving ten goede komt zijn talrijk. Schenk nog wat koffie in en ga er even voor zitten want de lijst pluspunten mag er zijn.
We gaan op grote schaal koolstof opslaan in onze gebouwen wat de CO2 in de atmosfeer zal reduceren, zogenaamde ‘construction stored carbon’ of CSC. De komende jaren zullen er meer manieren komen waarop koolstof opslag geldwaarde krijgt, zoals in de vorm van ‘carbon credits’. Het eerste voorbeeld uit de praktijk is er al met het bedrijf Hempflax, dat carbon credits kan verhandelen op basis van hun hennepteelt. Heel interessant natuurlijk voor het verdienmodel van boerenbedrijven. Daarnaast zal de toepassing van biobased materialen in de bouw andere materialen met een veel grotere CO2 voetafdruk verdringen en zo dus indirect de CO2 uitstoot van de bouwindustrie verminderen.
Het effect van Construction Stored Carbon (CSC), dat cumulatief kan zijn in het geval van snelgroeiende gewassen of bomen (Graphic door ORGA architect)
Hoewel de productie van de meeste biobased materialen geleidelijk aan ontwikkeld en opgeschaald zal moeten worden is biobased isolatie bijvoorbeeld relatief makkelijk te industrialiseren als de aanvoer van grondstof eenmaal op gang komt. De lokale grondstoffen en eenvoudige productie leiden tevens tot snelle levering en gunstige prijzen. Tevens zorgt het lokaal verbouwen, produceren en verkopen van de grondstoffen en producten voor versterking van de plaatselijke en regionale economie.
Natuurlijke bouwmaterialen resulteren niet alleen in een gezondere omgeving om in te wonen of werken maar zijn ook een stuk vriendelijker om mee te werken. Zo bieden we werknemers op de bouwplaats gezondere omstandigheden om in te werken. Natuurlijke isolatie snijd en plaats je gewoon met de blote handen terwijl je voor het werken met glaswol een volledige pak met filtermasker aan moet om huid- en longirritatie te voorkomen.
Zoals de grafiek van het RIVM laat zien is de totale landbouw verantwoordelijk voor 60% van de stikstofuitstoot in NL waarvan zo’n 80% voor rekening komt van de veehouderij. Een boerensector die overgaat van intensieve veeteelt naar het biodivers telen van gewassen zal aanzienlijk minder schadelijke emissies hebben. Niet alleen wordt de uitstoot van stikstofgassen als NOx en NH3 (ammoniak) gereduceerd maar ook broeikasgassen CO2 en CH4 (methaan).
Een diverse teelt van bouwgewassen met meng- en wisselculturen biedt een beter alternatief voor de sterk van bemesting (stikstof) en pesticiden afhankelijke monocultuur die in de huidige akkerbouw domineert. Door de biodiversiteit terug te laten keren op de akkers kunnen alle (micro)organismen weer hun werk doen en herstelt de bodem z’n natuurlijke veerkracht en rijkdom aan voedingstoffen. Tevens bieden we zo de biodiversiteit op grotere schaal de kans om zich te herstellen.
Zo’n transitie heeft dus een heleboel positieve gevolgen maar we mogen niet vergeten dat het voor de veeboer een complexe en kostbare overstap zal zijn, die de aard van het bedrijf volledig omgooit. Het omschakelen vraagt een flinke mindshift van een veeboer die er niet voor niks voor gekozen heeft om met dieren te werken in plaats van akkerbouw. De veeboeren die de overstap wagen verdienen dan ook waardering en ondersteuning vanuit maatschappij en overheid.
Impressie uit het stedenbouwkundig plan ‘Een Nieuwe Oogst’ (Illustratie door A2 studio)
Eerste stappen
In ons werkgebied komen we het laatste jaar gelukkig veel initiatieven tegen van mensen die net als wij heil zien in het telen van bouwgewassen. Zo schreef de Rijksbouwmeester een prijsvraag uit voor een stedenbouwkundig plan voor Oirschot genaamd ‘Een nieuwe bouwcultuur’, bedoeld om het biobased en natuurinclusief bouwen te stimuleren. Volgens het College van Rijksadviseurs is er een sleutelrol weggelegd voor de inzet van biobased bouwmaterialen zoals hout, hennep, vlas, lisdodde, bamboe, stro en zeewier.
In een team met naast ORGA o.a. stedenbouwkundig bureau De Urbanisten en de landschapsarchitecten van Copijn werd het plan ‘Nieuwe Oogst’ ontwikkeld waarin het typerende ‘kamerlandschap’ rond Oirschot productief wordt gemaakt voor de biobased bouwcultuur. Een deel van het bouwmateriaal voor de nieuwe woningen wordt lokaal verbouwd en geoogst op een manier die bijdraagt aan de biodiversiteit en een gezonde bodem. De visie en realiseerbaarheid van ‘Nieuwe Oogst’ sprak de jury erg aan en het plan werd tot winnaar uitgeroepen. De eerste stappen richting praktische uitvoering worden momenteel gezet!
Impressie van het stedenbouwkundig- en landschapsplan voor het gebied De Kemmel bij Oirschot (Illustratie door De Urbanisten)
Veel boeren bewegen niet graag weg van voedselgewassen. Ze aarzelen om in het telen van bouwgewassen te stappen zolang niet duidelijk is of er voldoende afzet is en de opbrengsten voldoende zijn. De sector kan wel wat aanmoediging gebruiken en gelukkig ziet de overheid in het biobased bouwen oplossingen voor de stikstofcrisis en bredere klimaatproblemen. Zo liet het ministerie van BZK de bureau’s Boom Landscape en De Natuurverdubbelaars onderzoeken wat bouwgewassen kunnen betekenen voor de Nederlandse samenleving en economie. In hun rapport zijn een aantal mooie casestudies te vinden voor plattelandsgebieden in Zuid-Holland, Flevoland en Utrecht.
Zelf zijn we met ORGA een van de initiatiefnemers voor een biobased keten voor natuurlijke isolatie op basis van lokaal verbouwde vezelgewassen. Samen met de coöperatie Land van Ons, burgerboerderij De Biesterhof, transitiebureau Squarewise en de Hogeschool van Amsterdam worden momenteel de eerste onderzoeks- en subsidietrajecten opgestart voor het eerste pilotproject in Millingen. Met deze keten willen we de boeren die overwegen bouwgewassen te gaan telen meer zekerheid bieden dat ze de opbrengst van hun oogst ook kwijt kunnen en zo de drempel naar een biobased transitie verlagen.
Op politiek vlak oefent de Gideon beweging de laatste jaren druk uit om vooral op korte termijn verandering te krijgen bij een overheid die toch vooral een afwachtende houding aanneemt. Samen met DGBC werd recent het manifest 2.0 ‘Bouwen binnen de grenzen van onze planeet’ gelanceerd. Dit is gericht op het structureel verbeteren van het Milieuprestatie-stelsel met een MPG berekening die biobased materialen eerlijker meeneemt en het instellen van een Carbon Budget voor de bouwsector.
Het moet toch anders kunnen
Als je al die pluspunten die hierboven werden genoemd zo leest dringt zich eigenlijk de vraag op ‘Waarom doen we dit niet al lang?’ Het is volstrekt onlogisch dat de overheid momenteel miljoenen betaalt aan multinationals om CO 2 af te zuigen op industrieterreinen, het over land en zee vervoert en kilometers diep onder de zeebodem opslaat. Terwijl met hetzelfde geld CO 2 op een natuurlijke manier kan worden opgeslagen in onze gebouwen en meteen de, in ruw water verkerende, boerensector een duw in de rug kan krijgen richting een gezonde en duurzame bedrijfsvoering.
Wonen en bouwen in nauwe band met de natuur. Enkele van de woning typologieën uit het plan ‘Een Nieuwe Oogst’ (Illustratie: ORGA architect).
De biobased transitie biedt een mooi uitweg voor een reeks actuele economische en klimaatproblemen. De hoop is dan ook groot dat deze ontwikkeling zich doorzet en daadwerkelijk een duurzame revolutie ontketent. De kracht zit vooral in het alternatieve verdienmodel voor boerenbedrijven die hen realistische economische perspectieven in het vooruitzicht stelt. Door open te staan voor verandering en deze kansen aan te grijpen, zoals een aantal jonge boeren op het moment al doet, ligt er een mooie toekomst in het verschiet voor zowel de boer als de bouw.
De illustratie boven het artikel is gemaakt door A2 studio
Heeft u plannen voor een bouwproject en wilt u meer weten over de manier waarop wij biobased bouwen? We denken graag met u mee.
Aarzel niet om contact met ons op te nemen met uw vragen. We bieden met plezier even wat uitleg over onze aanpak en waar voor uw project mogelijkheden liggen.
Bel ons op 024 6636354, stuur een mail naar info@orga-architect.nl of gebruik het onderstaande contactformulier!
